EEN GOLF VAN ONRUST

Toen ze in 1889 stoottroepen naar de Westhoek stuurden

Je zou met een beetje fantasie kunnen zeggen dat je als landman in de middeleeuwen een mooie job had. Pure romantiek en zo vrij als een vogel. Dan was je bij boer A aan het werk, dan weer bij boer B. Je had dan misschien geen rechten, maar zeker ook géén plichten!

In de 19^e eeuw ontplofte de agrarische sector. Zuivel en groenten ging steeds meer de grens over. En daarom hadden boeren arbeiders nodig in vast dienstverband. In die boerenbubbel werd er tegen de klippen op geproduceerd.

De productiewijze was hopeloos ouderwets en Friesland was in die tijd zo arm als kerkrat. Om concurrerend te blijven, was het werken, werken, werken tegen lage arbeidskosten.

Het was zo schraal dat ook vrouw en kinderen het land werden opgestuurd.

De landman was een landarbeider geworden die met hun erbaaiershúshouwings in mini dijkhuisjes bivakkeerden. Hij werkte tegen negen cent per uur. Het was zo schraal dat ook vrouw en kinderen het land werden opgestuurd. Met dito uurtarieven. Lang verhaal kort: het kon zo niet langer.

Dus riepen de arbeiders Durk Kuik en Jan Stap in de lokale krant hun broeders op: verzamelen op 27 november 1889. Wáár dit was is onduidelijk. Was het in herberg De Salm op Oudebildtdijk 1196, waar nu het glasatelier van Vreni Wagner is? Of in het café van Betse Kramer, waar zich nu Gemeenschapshuis ‘De Spitsroeden’ bevindt?

REVOLUTIECLUB

Wat wel duidelijk is: zo’n vijftig man richtten per direct de revolutieclub ‘Broedertrouw’ op. Drie cent per uur méér wilden zij verdienen. Visser, arbeider en kastelein Gerben van Tuinen werd chief in command. Het nieuws ging als een lopend vuurtje door ‘t Bildt en de club vertienvoudigde.

Cafe de Salm met In ‘e midden Anna van Tuinen, dochter fan Germ van Tuinen. Links Jeltsy Stienstra.

DOMELA NIEUWENHUIS OP ‘T BILDT

Misschien belangrijk om te weten: oersocialist Domela Nieuwenhuis had een paar dagen eerder in Sint Jacobiparochie gesproken, voor een grote menigte. Het volk stond zowel binnen als buiten de herberg, om zijn strijdbare woorden op te vangen.

“Vrijheid, brood, geluk en recht voor allen. Dank u wel.”
Er hing dus iets in de lucht.

Daarna had Nieuwenhuis in Sint Annaparochie voor een uitpuilende kerk de revolutie gepredikt. “Vrijheid, brood, geluk en recht voor allen. Dank u wel.” Er hing dus iets in de lucht.

Goed, de boeren weigeren de twaalf cent per uur. Daarmee begon een periode van stakingen. De Broedertrouwers legden het werk in mei 1890 een week neer. Een cruciaal moment in het landbouwseizoen en daarom werd de eis van die drie extra centen uiteindelijk hier en daar ingewilligd.

Een paar maand later liep het pas echt mis. In augustus staakten zo’n 150 man; de arbeiders die de loonsverhoging nog niet hadden ontvangen. Midden in het oogstseizoen! Men zegt dat het een rustige staking was, maar Den Haag stuurde honderd man militair voetvolk, 25 veldwachters plus nog wat marechaussees. Er ontstond een oorlogsstemming op de Westhoek.

DOODSBEDREIGING

Germ van Tuinen en Jan Stap werden ingerekend en belast met een veroordeling van doodsbedreiging. Uiteindelijk pleitte Pieter Jelles Troelstra, destijds advocaat, hen vrij.

Monument Golf van Onrust Monument ter herinnering aan de landarbeidersvereniging Broedertrouw 1984

De mannen gingen vrijuit, maar De Broedertrouw was gebroken. In 1892 lijfde de Sociaal Democratische Bond hen in. Met nog maar 23 leden van de oorspronkelijke 600 verpieterde de ploeg arbeiders.

Maar de Broedertrouw was gebroken. Ze worden in 1892 een satelliet van de Sociaal Democratische Bond. Maar de ploeg arbeiders is met 23 leden van de oorspronkelijke 600 verpieterd.

Check ook het kunstwerk van Auke Wassenaar uit 1984 en ontdek ‘de golf’.